راەهای غلبە بر شوری خاک و آب در کشاورزی
خاکی که مقدار نمک آن به حدّی است که برای گیاه مضر باشد، خاک شور نامیده میشود و آبی که نمک آن به حدّیست که باعث افت محصول شود، آب شور گفته میشود. شوری خاک را میتوان توسط آبیاری سنگین با آب شیرین کاهش داد. در خاک شور ریشة، گیاه به سختی میتواند آب مورد نیاز خود را از خاک جذب کند. در خاکهای شور، رشد گیاه به خاطر کمآبی (هر چند که خاک به اندازة کافی مرطوب باشد) کم شده و متوقّف میگردد.برای مقابله با شوری آب، نخستین گام، اندازهگیری میزان شوری آب آبیاری و دومین گام، اندازهگیری میزان شوری خاک است.
مواردی که هنگام استفاده از آبهای شور باید رعایت کرد:
هنگام استفاده از آبهای شور برای آبیاری زمینهای کشاورزی، باید فاصلهی بین آبیاریها را کم کرد تا غلظت املاح موجود در محلول خاک به حدّ بحرانی (از نظر کاهش محصول)نرسد. در زمان بکار بردن آبهای شور، ضمن استفاده از ارقام مقاوم به شوری، از شستشوی خاک نیز نباید غافل شد. بهتر است در زمان آیش و یا زمانی که گیاه در حالت خواب به سر میبرد با آبیاری سنگین، نمکهای موجود در خاک سطحی را از دسترس ریشهها دور کرد. با اینکه حلالّیت املاح در فصول گرم سال بیشتر میباشد، ولی بهتر است که عمل آبشویی در فصل زمستان صورت گیرد (به دلیل محدود بودن آب در فصل تابستان و همچنین تبخیر کم و نبودن اراضی زیرکشت گیاهان در فصل زمستان) با توجه به اینکه سبز شدن بذور در اراضی شور یکی از مشکلات اساسی است، پیش از عملیات آمادهسازی زمین برای کاشت مجدد، باید «پیش آبیاری» یا آبیاری قبل از کشت انجام گیرد. – هنگام آبیاری با آب شور، مؤثرترین شیوه در کمک به جوانه زدن بذور، انتخاب عمل صحیح بذرکاری است؛ به این معنی که در آبیاری کرتی، زمین باید به دقت تسطیح شود تا از تشکیل پشتههای نمک در محل برآمدگیها جلوگیری گردد. – در بین روشهای گوناگون آبیاری، روشهای بارانی و قطرهای از نظر کنترل شوری قابلیت بالایی دارند؛ بنابراین تغییر روش آبیاری از کرتی و نشتی به قطرهای و بارانی، تأثیر مهمی در کنترل شوری دارد. برای اندازهگیری میزان شوری آب و آبیاری، مقدار از آن را در ظرف تمیزی ریخته و درِ ظرف را محکم ببندید و برای اندازهگیری شوری آب، آن را به آزمایشگاه آب و خاک تحویل دهید.
نکات مهم دربارە شوری خاک:
شوری خاک مانع از جوانه زدن بذرهای گیاهان میشود، به طوری که در سطح یک مزرعه با خاک شور، قسمتهای بدون بوته به چشم میخورد و بقیة بوتهها رنگ سبز ـ آبی تیره خواهند داشت. شوری زیاد خاک باعث تغییر رنگ و سوختگی برگها و خشک شدن حاشیة آنها می شود و به عبارتی گیاه را مسموم می کند. به دلیل غلظت بالای نمک در خاکهای شور، گیاهان نمیتوانند به راحتی آب جذب کنند؛ در نتیجه، رشد آنها کم و یا متوقف میگردد.
برای استفادهی صحیح از خاکهای شور، باید متناسب با آن به کاشت گیاهان شوریپسند اقدام کرد. مانند نهال اکالیپتوس و کاج
هنگام کاشت بذر در زمینهای شور، از کشت تک ردیفی بذر در وسط پشتهها خودداری کنید و به جای آن، دو ردیف بذر در دو طرف هر پشته بکارید. بهترین جای کاشت بذر، در محل داغ آب پشتهها است تا بتوانند به آسانی جوانه بزنند؛ کمترین غلظت شوری در این مکان وجود دارد. در خاکهای شور باید مقدار آب آبیاری مصرف شده بیشتر از آب آبیاری خاکهای غیرشور باشد؛ زیرا با این عمل، نمکهای خاک آبشویی نمیشود. حساسیت گیاهان دائمی مانند درختان میوه به شوری خاک، بیشتر از محصولات زراعی است.
برای اندازهگیری شوری خاک میتوانید از چند نقطهی مزرعه یا باغ خود با کنار گذاشتن خاک سطحی با بیل خاک را بردارید و پس از مخلوط کردن آنها، حدود 1 تا 2 کیلوگرم (4 تا 5 مشت) از آن را در کیسه بریزید و به نزدیکترین آزمایشگاه خاکشناسی تحویل دهید.
اصلاح خاک و استفاده از کود کشاورزی :
نحوه رفع شوری خاک
خاک کشاورزی بسیار ارزشمند است و نباید به راحتی از اصلاح آن دست کشید. بنابر این آنچه برای هر کشاورزی مهم است این است که بتواند نمک اضافی و مضر موجود در خاک باغ خود را از بین ببرد. تا به حال راهکارهای موثری برای این کار در نظر گرفته شده است که مهمترین آن ها عبارت است از:
- استفاده از کودهای ارگانیک و شیمیایی: از جمله کودها و محلول هایی که می توان برای رفع شوری خاک به کار برد گوگرد ارگانیک، کودهای هیومیک اسید، و کودهای مخصوص برای این کار هستند.
- کنترل و برنامه ریزی صحیح آبیاری: استفاده از سیستم آبیاری مناسب و نوین مانند قطره ای، پایین آوردن میزان تبخیر از روی خاک، عدم آبیاری بیش از حد و بی رویه و کم کردن فاصله بین دو آبیاری از روش های مناسب برای این کار است.
- افزایش مواد آلی مناسب در خاک: مواد آلی میزان نمک موجود در خاک را کم می کنند. برای اینکار علاوه بر اضافه کردن کودهای حاوی این مواد، می توان گیاهانی مانند شبدر را در زمین کاشت.
- آبشویی خاک: علاوه بر آبیاری مناسب، می توان با آبشویی صحیح، نمک اضافی در زمین کشاورزی را از بین برد و از میزان شوری آن کاست.
- زهکشی خاک: زهکشی خاک، به خصوص زهکشی های عمیق باعث می شود تجمع نمک در لایه های بالایی و میانی خاک از بین برود.
- اضافه کردن ژیپس به خاک: اضافه کردن ژیپس (سنگ گچ) یکی دیگر از روش های اصلاح خاک شور و قلیایی است. در این روش می توان ژیپس را به کربنات و بی کربنات سدیم را به سولفات تبدیل کرد که با این روش شوری خاک کاهش خواهد یافت. برای چند هکتار زمین شما به چند تن ژیپس نیاز خواهید داشت. خاک هم باید از قبل مرطوب باشد تا ژیپس با آن به خوبی مخلوط شود.
- ترکیب خاک با خاک اصلاح شده: آخرین راهکار نیز مخلوط کردن خاک، با خاکی است که کاملا اصلاح شده باشد. با این کار وضعیت خاک به حالت عادی تری بر می گردد.
استفاده از کودهای مخصوص خاک های شور
کودهای مخصوص خاک های شور کودهایی هستند که خاصیت اسیدی داشته و می توانند قلیائیت خاک را تا حد زیادی تعدیل کنند. البته استفاده از کودهای اسیدی به منظور رفع شوری خاک بایستی با توجه به میزان شوری خاک صورت پذیرد تا از اسیدی شدن بیش از حد خاک نیز، که خود در مورد رشد و پرورش برخی از گیاهان مشکل آفرین است، جلوگیری شود.
استفاده از روش های نوین آبیاری باعث می شود نیازی به اصلاح خاک شور وجود نداشته باشد
در استفاده از اغلب روش های نوین آبیاری زمین های کشاورزی، دیگر نیازی به نگرانی در مورد شوری خاک وجود ندارد. این خاک ها نیازی به اصلاح ندارند و به سبب پژوهش های به عمل آمده در استفاده از این روش ها می توان تاثیرات مثبتی را در رفع شوری خاک مشاهده کرد. از جمله روش های نوین آبیاری می توان به آبیاری قطره ای و آبیاری بارانی اشاره کرد. هر دوی این روش ها توانایی بی نیاز سازی خاک از فرآیندهای رفع شوری خاک را دارا می باشند.
گوگرد ارگانیک، عامل اسیدی شدن و اصلاح خاک شور
روش دیگر برای رفع شوری خاک استفاده از گوگرد ارگانیک به عنوان کود ارگانیک است. این عنصر با توجه به وجود آب، هوا و تامین دمای لازم واکنش می تواند بر روی خاک ریخته شده ایجاد اسید سولفوریک نماید. این اسید اسیدیته یا PH خاک را کاهش داده و آن را از حالت قلیایی در می آورد. با استفاده بیشتر گوگرد ارگانیک می توان خاک را به یک خاک اسیدی تبدیل کرد.
روش دیگر برای رفع شوری خاک استفاده از هیومبک اسید است.
البته استفاده از این عناصر بر روی خاکهای اسیدی که خود دارای PH کمتر از 7 هستند توصیه نمی شود. چرا که این کار می تواند منجر به کاهش بیش از اندازه اسیدیته خاک شود.
ثبت ديدگاه